Złączki szynowe, znane również jako złączki listwowe, to kluczowe elementy w systemach elektrycznych i automatyki przemysłowej. Służą do łącznia przewodów na szynach montażowych, co umożliwia łatwe, bezpieczne i uporządkowane podłączenia. Dzięki swojej modularnej budowie oraz szerokiej gamie typów, złączki szynowe znajdują zastosowanie w wielu branżach – od budownictwa mieszkaniowego, przez przemysł, po energetykę. W tym artykule dokonamy przeglądu najważniejszych rodzajów złączek szynowych i omówimy ich zastosowania.

Rodzaje złączek szynowych można sklasyfikować na podstawie kilku kluczowych czynników: mechanizmu połączenia przewodów, liczby poziomów, liczby torów, a także funkcji pełnionej w instalacji. Każdy z tych aspektów ma istotny wpływ na wybór odpowiedniego rozwiązania, dopasowanego do potrzeb konkretnego systemu.

Rodzaje złączek szynowych według mechanizmu połączenia

Rodzaje złączek szynowych można sklasyfikować na podstawie mechanizmu połączenia przewodów, co determinuje sposób ich montażu i zastosowanie:

• Złączki śrubowe – wyposażone w mechanizm docisku śrubowego, umożliwiają podłączanie przewodów o różnych przekrojach, w tym przewodów aluminiowych i miedzianych. Należą tu popularne złączki szynowe śrubowe oraz złączki szynowe gwintowe, które zapewniają trwałość połączenia i łatwą kontrolę jakości.
• Złączki sprężynowe – charakteryzują się zastosowaniem sprężyny, która automatycznie dociska przewód do zacisku. To rozwiązanie zwiększa odporność na drgania i eliminuje potrzebę użycia narzędzi.
• Złączki push-in (wtykowe) – umożliwiają szybki montaż poprzez bezpośrednie wprowadzenie przewodu do zacisku. Dzięki swojej konstrukcji są szczególnie cenione w budownictwie i automatyce budynkowej.
• Złączki zaciskowe (nożowe) – stosują mechanizm nożowy, który przecina izolację przewodu, zapewniając pewny i stabilny styk elektryczny.
• Złączki wciskowe – działają na zasadzie prostego docisku przewodu w zacisku, stosowane głównie w prostych instalacjach oświetleniowych.

Rodzaje złączek szynowych według liczby poziomów

Ze względu na różne potrzeby instalacyjne, złączki szynowe występują w wielu wariantach pod względem liczby poziomów:

• Jednopoziomowe – klasyczne rozwiązania, pozwalające na połączenie jednego przewodu na poziom.
• Dwupoziomowe (piętrowe) – umożliwiają montaż przewodów na dwóch poziomach, oszczędzając miejsce w rozdzielnicach.
• Trójpoziomowe i wielopoziomowe – stosowane w bardziej złożonych instalacjach, gdzie potrzebne jest większe zagęszczenie połączeń, np. złączka szynowa 3-piętrowa czy złączki szynowe piętrowe.

Rodzaje złączek szynowych według liczby torów (przewodów)

Liczba torów określa, ile osobnych obwodów (przewodów) może obsłużyć dana złączka:

• Złączki szynowe 1 torowa – obsługuje pojedynczy przewód.
• Złączki szynowe 2 torowa – obsługuje dwa przewody.
• Złączki szynowe 3 torowa – obsługuje trzy przewody.
• Złączki szynowe 4 torowa – obsługuje cztery przewody.
• Złączki szynowe 5 torowa – obsługuje pięć przewodów.
• Złączki szynowe wielotorowe (np. złączka szynowa 6 torowa i złączka szynowa 12 torowa) – odpowiednio do większej liczby przewodów.

Rodzaje złączek szynowych według funkcji

Złączki szynowe można również sklasyfikować na podstawie ich funkcji:

• Standardowe – do podstawowego łączenia przewodów w instalacjach elektrycznych.
• Przelotowe – umożliwiają kontynuację obwodu bez przerwania przewodu w punkcie połączenia. Przykładem są tu złączki przelotowe typu ZJUN, które stosuje się w instalacjach przemysłowych i rozdzielnicach. Cechują się prostotą montażu na szynach TH35, solidną konstrukcją śrubową i możliwością prowadzenia przewodów bez rozdzielania obwodu.
• Rozdzielne (przerywane) – umożliwiają szybkie i bezpieczne rozłączanie obwodów bez konieczności demontażu przewodów, co jest szczególnie przydatne w systemach sterowania.
• Bezpiecznikowe – wyposażone w miejsce na bezpiecznik topikowy, pozwalają na zabezpieczenie obwodów przed przeciążeniami i zwarciami.
• Pomiarowe – umożliwiają podłączanie przyrządów pomiarowych (np. mierników prądu i napięcia) bez przerywania głównego obwodu, co jest kluczowe w systemach monitoringu i diagnostyki.
• Potencjałowe – służą do rozdzielania napięcia z jednego źródła na wiele punktów odbioru, co jest popularnym rozwiązaniem w układach automatyki.
• Uziemiające (PE) – przeznaczone do podłączania przewodów ochronnych; wyróżniają się żółto-zieloną kolorystyką i specjalną konstrukcją styków.

Wiele instalacji przemysłowych i rozdzielczych wykorzystuje złączki szynowe przelotowe typu ZJUN, zwane popularnie zjunami elektrycznymi. Są to elementy przeznaczone do montażu na szynach TSE35, umożliwiające nieprzerwane i bezpieczne połączenia przewodów. ZJUNy elektryczne występują w różnych konfiguracjach – od złączek 1-torowych, 2-torowych, 3-torowych, aż po 5-torowe – oraz w wersjach dostosowanych do różnych przekrojów przewodów, np. złączki szynowe 16 mm² lub złączka ZJUN 50 (dla przewodów o przekroju 50mm2). W praktyce często spotyka się również warianty złączek piętrowych, które pozwalają na efektywne wykorzystanie przestrzeni w rozdzielnicach. W zależności od potrzeb, złączki ZJUN mogą być wykonane w wersji śrubowej, sprężynowej, a także w formie złączek przelotowych do specjalistycznych zastosowań. Ich głównym zadaniem jest zapewnienie:

• Trwałego i bezpiecznego połączenia przewodów aluminiowych i miedzianych,
• Kontynuacji obwodu bez punktu rozłącznego,
• Porządku i przejrzystości w prowadzeniu okablowania w szafach sterowniczych i rozdzielniach,
• Łatwego montażu i demontażu przewodów,
• Niezawodności w środowiskach o wysokich wymaganiach technicznych i eksploatacyjnych.

Wybór odpowiedniego typu złączki wpływa na bezpieczeństwo, trwałość połączeń i wygodę montażu. Poniższe zestawienie ułatwia porównanie najważniejszych cech i zastosowań poszczególnych rodzajów złączek szynowych.

Złączki szynowe, niezależnie od rodzaju, stanowią kluczowy element każdej nowoczesnej instalacji elektrycznej. Dobór odpowiedniego typu złączki – od klasycznych śrubowych, przez sprężynowe i push-in, aż po wyspecjalizowane złączki ZJUN i piętrowe – powinien być dostosowany do rodzaju instalacji, liczby przewodów, wymagań bezpieczeństwa i miejsca montażu. Dzięki temu system elektryczny nie tylko działa sprawnie i bezpiecznie, ale jest również łatwy w obsłudze i konserwacji.